آیا حملات اسرائیل گسل‌های زلزله را فعال کرد؟

اخبار محرمانه - اعتماد /متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
مهدی زارع، رییس مرکز پیش‌بینی زلزله: یک زلزله 5.5 ریشتری ناشی از انفجار و یک زلزله زمین‌ساختی با همان بزرگی در الگوهای موج لرزه‌ای متفاوتند
30 خرداد ماه امسال در میان خبرهای پرتنش مربوط به حملات رژیم اسراییل ناگهان خبر به لرزه درآمدن تهران، کرج، دماوند و قم منتشر شد، اما دقایقی بعد زمین‌لرزه‌ای به بزرگی 5.2 ریشتر در سرخه سمنان توسط مرکز لرزه‌نگاری کشور ثبت شد. چند روز بعد در 2 تیر ماه جاری زمین‌لرزه‌ای به بزرگی 3.1 ریشتر در جنت شهر استان فارس رخ داد. روز بعد، 3 تیر ماه در سرگز استان هرمزگان زمین‌لرزه‌ای به بزرگی 3.1 ریشتر به وقوع پیوست. 4 تیر ماه، اندوهجرد استان کرمان با زمین‌لرزه‌ای به بزرگی 4.1 ریشتری لرزید. 8 تیر ماه در شهرستان خرامه در استان فارس زمین‌لرزه‌ای به بزرگی 3.1 ریشتر رخ داد. 9 تیر ماه زمین‌لرزه‌ای به بزرگی 4.2 ریشتر پیرانشهر استان آذربایجان غربی را لرزاند و 15 تیر ماه نیز زمین‌لرزه‌هایی به بزرگی 3.2 و 3.6 ریشتر بخش دهرم استان فارس و حوالی کوخرد استان هرمزگان را لرزاند؛ اینها اشاره کوچک به زمین‌لرزه‌هایی با بزرگی بیش از 3 ریشتر است که در روزهای گذشته به وقوع پیوسته است. با توجه به حملات هوایی رژیم اسراییل طی دو، سه هفته اخیر افکار عمومی بر این باورند که این حملات ممکن است باعث فعال شدن گسل‌ها در تهران یا شهرهای دیگر شده باشد. «اعتماد» در همین راستا با رییس مرکز پیش‌بینی زلزله مصاحبه کرده است. 
انفجارها نیز ممکن است باعث پس‌لرزه شوند
«مهدی زارع»، رییس مرکز پیش‌بینی زلزله و استاد گروه زلزله‌شناسی مهندسی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی درباره زلزله‌های زمین‌ساختی حاصل از انفجارات به «اعتماد» می‌گوید: «در ساعت 21 و 19 دقیقه 30 خرداد ماه، زمین‌لرزه‌ای به بزرگای 5.2 در نزدیکی سرخه سمنان در بخش‌های گسترده‌ای از استان‌های سمنان، قم، مازندران، تهران و البرز احساس شد. باتوجه به اینکه کشور ما از 23 خرداد در گیر تجاوز نظامی رژیم صهیونیستی است، برخی شهروندان کنجکاو هستند که بدانند آیا زمین‌لرزه‌ها ناشی از اصابت بمب و موشک‌های دشمن بوده یا اینکه زمین‌لرزه‌ای طبیعی، ولی ناشی از تحریک گسل‌ها به دلیل اصابت بمب‌های دشمن بوده است؟ باید تاکید کنم که زمین‌لرزه در سمنان یک رخداد طبیعی در انتهای شرقی گسل گرمسار بود و ژرفی بیش از 10 کیلومتری آن نیز نشان می‌داد که اثری از فعالیت یا تحریک انسانی نمی‌تواند موجب و مسبب یا تحریک‌کننده آن باشد، ولی به هر حال در مورد روش تفکیک زمین‌لرزه‌های زمین‌ساختی و رخداد‌های ناشی از انفجارات توضیحاتی می‌دهم؛ یک زلزله با بزرگای 5.5 ناشی از انفجار و یک زلزله زمین‌ساختی با همان بزرگی، در درجه اول در الگوهای موج لرزه‌ای خود متفاوتند. هر دو انرژی آزاد و امواج لرزه‌ای ایجاد می‌کنند، انفجارها اعم از متعارف و هسته‌ای در مقایسه با زلزله‌های زمین‌ساختی، امواج P قوی‌تر (امواج فشاری) و امواج S ضعیف‌تر (امواج برشی) تولید می‌کنند. علاوه بر این، چشمه زلزله را می‌توان با تجزیه و تحلیل سازوکار ژرفی آن تعیین کرد که نیروهای وارد بر چشمه زلزله را آشکار می‌کند. زلزله‌های زمین‌ساختی در اثر پارگی سنگ‌ها در امتداد گسل‌ها ایجاد می‌شوند. آنها هم امواج P و هم امواج S تولید می‌کنند. امواج S از ویژگی‌های بارز زلزله‌های زمین‌ساختی هستند و بسیار قوی‌تر از انفجارها و البته دلیل اصلی خرابی‌های ناشی از زمین‌لرزه‌های زمین‌ساختی هستند. انفجارها یک منبع نقطه‌‌ای انرژی ایجاد می‌کنند که امواج P را در همه جهات ساطع می‌کند. اگرچه امواج S نیز تولید می‌شوند، اما در مقایسه با امواج P تولید شده توسط انفجار، دامنه‌های کوچک‌تری دارند. ساز و کار یک زلزله زمین‌ساختی گسلش در راستای یک صفحه صاف را نشان می‌دهد. درحالی که در انفجارها، ساز و کار گسیختگی غیربرشی و نشان‌دهنده الگوی نیروی شعاعی و فشاری از یک نقطه است. زمین‌لرزه‌های زمین‌ساختی با بزرگای 5.5 معمولا در ژرفای بیش از 5 کیلومتری رخ می‌دهند، درحالی که انفجارها معمولا بسیار سطحی هستند. زمین‌لرزه‌های زمین‌ساختی اغلب پس‌ لرزه‌هایی را به دنبال دارند که زلزله‌های کوچک‌تری در همان منطقه هستند. انفجارها نیز ممکن است باعث پس‌لرزه شوند، اما معمولا کمتر و کوچک‌تر از پس‌لرزه‌های پس از یک زلزله زمین‌ساختی با همان بزرگا هستند.» 
بازار
انفجارهای هسته‌ای در کره‌شمالی در برخی موارد باعث زلزله‌های کوچک می‌شوند
رییس مرکز پیش‌بینی زلزله در ادامه می‌گوید: «انفجارهای هسته‌ای به ویژه آنهایی که توسط کره‌شمالی انجام شده‌اند با فعالیت‌های لرزه‌ای ازجمله زلزله، مرتبط بوده‌اند. ‌این انفجارات توانسته لرزش‌های قابل تشخیص ایجاد کنند و در برخی موارد، حتی باعث زلزله‌های کوچک‌تر و محلی شوند. به عنوان مثال، آزمایش هسته‌ای کره‌شمالی در سال 2017 به عنوان یک زلزله با بزرگای 6.3 ثبت شد و پس از آن یک لرزش کوچک‌تر که احتمالا ناشی از ریزش حفره بود، رخ داد. کره‌شمالی چندین آزمایش هسته‌ای زیرزمینی انجام داده است که مهم‌ترین آنها آزمایش سال 2017 بود. آزمایش‌های دیگر در سال‌های 2006 و 2009 نیز سیگنال‌های لرزه‌ای قابل تشخیص ایجاد کردند. بمباران اتمی هیروشیما و ناکازاکی در آگوست 1945 باعث ویرانی عظیم و امواج لرزه‌ای شد، اما به معنای سنتی باعث تحریک رخداد زلزله‌ای طبیعی در محل فرود آمدن بمب در ژاپن نشد. البته انفجارهای هسته‌ای می‌توانند باعث لرزش زمین شوند، اما این لرزش‌ها بسیار کوچک‌تر از حتی زلزله‌های متوسط هستند و باعث همان نوع تغییرات زمین‌ساختی نمی‌شوند. آسیب اولیه ناشی از بمباران‌ها ناشی از انفجار، گرما و تشعشعات است، نه فعالیت لرزه‌ای. انفجارهای هسته‌ای امواج ضربه‌ای فشاری قدرتمندی ایجاد می‌کنند که در زمین پخش می‌شوند و باعث ارتعاشاتی مشابه زلزله می‌شوند. هند و پاکستان هر دو آزمایش‌های هسته‌ای انجام داده‌اند، اما این آزمایش‌ها به اندازه آزمایش‌های کره‌شمالی مکرر یا قدرتمند نبوده‌اند. آزمایش هند در سال 1974 با نام «بودای خندان» و آزمایش‌های پاکستان در سال 1998 (چاگای-1) هر دو باعث ثبت زمین‌لرزه هم شد. انفجارهای هسته‌ای امواج لرزه‌ای ایجاد می‌کنند که توسط ایستگاه‌های نظارتی در سراسر جهان قابل شناسایی هستند. اندازه و نوع این امواج می‌تواند بسته به ژرفای انفجار، زمین‌شناسی اطراف و قدرت دستگاه متفاوت باشد. درحالی که اکثر آزمایش‌ها باعث زلزله‌های قابل‌توجهی نمی‌شوند. می‌توانند باعث ایجاد رویدادهای کوچک‌تر و محلی به ویژه در مناطقی با بی‌ثباتی زمین‌شناسی از پیش موجود شوند. یک زلزله بزرگ به بزرگای 9 انرژی معادل میلیون‌ها بمب هیروشیما را آزاد می‌کند. انفجار اتمسفری بمب تزار در 30 اکتبر 1961، موج لرزه‌ای ایجاد کرد که توسط لرزه‌نگارهای سراسر جهان ثبت شد. اگرچه این یک زلزله سنتی ناشی از تغییرات زمین‌ساختی نبود، اما انفجار عظیم، موج ضربه‌ای ایجاد کرد که از پوسته زمین عبور کرد و موج انفجار همچنین چندین بار کره‌زمین را دور زد.» 
بمب تزار؛ قدرتمندترین سلاح هسته‌ای تاکنون بوده که در جو منفجر شد
مهدی زارع همچنین می‌گوید: «بمب تزار، قدرتمندترین سلاح هسته‌ای منفجر شده تاکنون بوده که در جو منفجر شد، نه در زیر زمین. این بدان معناست که بیشتر انرژی آن به صورت موج انفجار و گرما آزاد شد، نه اینکه به امواج لرزه‌ای که معمولا برای زلزله معمول است تبدیل شود. با وجود اینکه بمب تزار انفجاری در اتمسفر بود، نیروی انفجار همچنان یک موج لرزه‌ای ایجاد کرد که در سراسر زمین پخش شد. این موج توسط لرزه‌نگارهای سراسر جهان شناسایی و به بزرگای 5.5 ثبت شد. بمب تزار لقب بمب هیدروژنی AN602است؛ بزرگ‌ترین و قدرتمندترین سلاح هسته‌ای که تاکنون منفجر شده است. این بمب که توسط اتحاد جماهیر شوروی ساخته شد در ابتدا برای تولید حدود 100 مگاتن تی‌ان‌تی طراحی شده بود؛ با این حال تولید بمب به نصف کاهش یافت تا میزان ریزش هسته‌ای حاصل از آن محدود شود. تنها یک بمب از این نوع ساخته و در 30 اکتبر 1961 در مجمع‌الجزایر نوایا زملیا آزمایش شد. بقیه غلاف‌های بمب در موزه سلاح‌های اتمی روسیه، ساروف و موزه سلاح‌های هسته‌ای، موسسه تحقیقاتی فیزیک روسیه قرار دارند. گوی آتشین عظیم بمب تزار با قطر 8 کیلومتر به زمین برخورد کرد و تقریبا به ارتفاع بمب‌افکن در حال استقرار Tu-95رسید. بمب تزار توسط یک هواپیمای رهاسازی به محل آزمایش خود منتقل شد. این بمب که 27 تن وزن داشت، آن‌قدر بزرگ بود که به یک چتر نجات 800 کیلوگرمی متصل بود که به هواپیماهای رهاسازی و ناظر زمان می‌داد تا حدود 45 کیلومتر از نقطه صفر پرتاب فاصله بگبرد. بمب در دریای قطب شمال منفجر شد. از ارتفاع 10.5 کیلومتری رها شد تا در ارتفاع 4 کیلومتری از سطح زمین 4.2 کیلومتر از سطح دریا توسط حسگرهای فشارسنج منفجر شود. تخمین اولیه ایالات‌متحده از قدرت انفجاری 57 مگا تن بود، اما از سال 1991 تمام منابع روسی قدرت انفجاری آن را 50 میلیون تن اعلام کردند. خروشچف در یک سخنرانی فیلمبرداری شده در پارلمان کمونیست، وجود یک بمب 100 میلیون تنی را هشدار داد؛ از نظر فنی این طرح قادر به این قدرت انفجاری بود. گوی آتشین به زمین برخورد کرد، تقریبا به ارتفاع هواپیمای حامل بمب رسید و تقریبا 1000 کیلومتر از نقطه صفر زمین دیده و احساس شد. گرمای ناشی از انفجار می‌توانست باعث سوختگی درجه سه در 100 کیلومتراز نقطه صفر پرتاب شود. ابر‌قارچی شکل حاصل از آن حدود 64 کیلومتر ارتفاع، تقریبا هفت برابر بلندتر از کوه اورست و 40 کیلومتر عرض داشت. انفجار در فنلاند قابل مشاهده و احساس بود و پنجره‌ها را در فنلاند و سوئد شکست. انرژی تولیدی معادل زلزله‌ای با بزرگای 7.1 تا 7.5 تخمین زده شد، ولی از آنجایی که بمب در هوا منفجر شد نه در زیر زمین، بیشتر انرژی به امواج لرزه‌ای تبدیل نشد و زلزله ثبت شده از آن به بزرگای 5.5 رسید. انفجارهای هسته‌ای، امواج لرزه‌ای ایجاد می‌کنند که توسط ایستگاه‌های نظارتی در سراسر جهان قابل شناسایی هستند. اندازه و نوع این امواج می‌تواند بسته به عمق انفجار، زمین‌شناسی اطراف و قدرت دستگاه متفاوت باشد. درحالی که اکثر آزمایش‌ها باعث زلزله‌های قابل‌توجهی نمی‌شوند، می‌توانند باعث ایجاد رویدادهای کوچک‌تر و محلی به ویژه در مناطقی قبلا آرام شوند. بنابراین مشاهده می‌شود که علم تشخیص زمین‌لرزه‌ها از انفجارات به شیوه نوین آن قدمتی دست‌کم 70 ساله دارد و عملا با پایش‌های متعدد هر نوع فعالیت انفجاری که موجب زمین‌لرزه شود، قابل پایش و اعلام است.»