از چاه تا جایگاه، هزینه تأمین فرآورده‌های نفتی

اخبار محرمانه -

به گزارش شانا، زنجیره تأمین بنزین و گازوئیل در ایران به صورت کلی شامل چهار بخش است که تولید نفت در اختیار شرکت ملی نفت (از طریق 13 شرکت زیرمجموعه) و بخش پالایش و خرده‌فروشی در اختیار شرکت‌های خصوصی (یا شبه‌دولتی) و بخش انتقال در اختیار شرکت ملی پالایش‌وپخش است.
تحلیل حاضر با هدف شفاف‌سازی هزینه تمام شده تأمین یک لیتر بنزین، گازوئیل و سایر فرآورده‌های نفتی و براساس تحلیل صورت‌های مالی شرکت‌های فعال در زنجیره فرآورده‌های نفتی در بازه 1398 تا 1402 انجام شده است. همچنین هزینه‌ها در هر بخش به «سرمایه‌ای» و «جاری» تفکیک شده است.

3 میلیون و 60 هزار بشکه، میانگین 5 ساله تولید نفت و میعانات کشور
بررسی صورت‌های مالی شرکت‌های تولیدی زیرمجموعه شرکت ملی نفت ایران، نشان می‌دهد که این شرکت‌ها در سال 1402 معادل 3.7 میلیون بشکه در روز تولید نفت و میعانات گازی داشته‌اند که افزایش 500 هزار بشکه‌ای (معادل 15%) نسبت به 1401 داشته است. 79 درصد از تولید میانگین 3 میلیون و 60 هزار بشکه‌ای طی 5 سال اخیر سهم نفت خام و 21 درصد سهم میعانات گازی بوده است.

در آمار فوق، ‌تولید نفت ذیل قراردادهای ipc لحاظ نشده است.
پالایش 2.1 میلیون بشکه نفت و میعانات در 5 سال اخیر
طی 5 سال اخیر به طور میانگین سالانه 2 میلیون و 100 هزار بشکه نفت و میعانات در پالایشگاه‌های کشور مصرف شده است که سهم میعانات از این میزان حدود 21 درصد و نفت خام 79 درصد بوده است.
سهم میعانات از فرآورده‌های مختلف، متفاوت است. به ترتیب 41 درصد و 13 درصد از بنزین و گازوئیل کشور از خوراک میعانات گازی حاصل می‌شود. (با توجه به هزینه تولید متفاوت، این تفاوت نوع خوراک موجب تفاوت هزینه تولید خواهد شد.)

سهم 61 درصدی بنزین و گازوئیل از سبد پالایش کشور در سال 1402
پالایشگاه‌های کشور در سال 1402 به طور متوسط در هر روز معادل 340 میلیون لیتر فرآورده تولید کرده‌اند. در این میان گازوئیل و بنزین به ترتیب با 106 و 100 میلیون لیتر اصلی‌ترین فرآورده‌های تولیدی بوده‌اند.
مقایسه میانگین مارجین پالایشگاه‌های کشور در 5 سال اخیر نشان می‌دهد پالایشگاه اراک با 13.6 دلار به ازای هر بشکه ارزش‌آفرینی بیشتری از یک بشکه خوراک دریافتی در مقایسه با 8 پالایشگاه‌ دیگر کشور داشته است.

انتقال 265 میلیون لیتر فرآورده در سال 1402
فرآورده‌های نفتی از چهار طریق خط لوله، نفتکش‌ جاده‌ای، ریل و نفتکش‌ منتقل می‌شود. براساس آمار منتشر شده در سال 1401، خطوط لوله احداث شده بیش از 14 هزار کیلومتر و ناوگان نفتکش‌ جاده‌ای شرکت ملی پالایش‌وپخش فرآورده‌های نفتی بیش از 11 هزار دستگاه بوده است.
در سال 1402، ‌ به طور متوسط روزانه 265 میلیون لیتر فرآورده از طرق مختلف جابه‌جا شده است. بر این اساس بنزین و گازوئیل با 115.5 و 114 میلیون لیتر، اصلی‌ترین فرآورده‌های منتقل شده هستند.

شفاف‌سازی هزینه‌ها در طول زنجیره چاه نفت تا جایگاه عرضه فرآورده

1.8 میلیارد دلار؛ میانگین 5 ساله هزینه تولید سرچاهی خوراک پالایشگاه‌ها
بررسی روند هزینه 13 شرکت تولیدی ذیل شرکت ملی نفت نشان می‌دهد که هزینه ریالی این شرکت‌ها به طور متوسط سالانه 45 درصد رشد داشته است، اما با توجه به عدم وجود روندی مشخص در نرخ نیما، هزینه‌های دلاری شرکت با نوسان روبرو بوده است. سهم هزینه شرکت‌های تولیدکننده نفت خام 78 درصد و سهم شرکت‌های تولیدکننده گاز و میعانات 22 درصد از مجموع هزینه‌های سرچاهی تولید بوده است.
همچنین برآورد می‌شود هزینه تولید شرکت‌های تولیدی، معادل 29 درصد از مجموع هزینه تولید نفت خام (شامل هزینه‌های ادارات مرکزی، تامین مالی و اکتشاف) باشد.

هزینه تولید خوراک بنزین و گازوئیل به ازای هر لیتر؛ 2.6 و 3.6 سنت
سبد خوراک بنزین کشور شامل 41 درصد میعانات و 59 درصد نفت خام است. این سبد برای گازوئیل به ترتیب برابر 13 درصد و 87 درصد است.
با در نظرگیری نسبت متفاوت خوراک (نفت خام و میعانات) فرآورده‌های پالایشی، هزینه تولید خوراک برای یک لیتر بنزین و گازوئیل در سال 1402 به ترتیب برابر 2.6 و 3.6 سنت است.

هزینه پالایش هر لیتر بنزین و گازوئیل، 4 و 2.2 سنت
متوسط هزینه پالایشگاه‌ها به‌منظور تولید بنزین و گازوئیل طی 5 سال گذشته به‌طور متوسط برابر 1100 و 730 میلیون دلار است. علت بالاتر بودن هزینه پالایش بنزین، عمدتا مرتبط با هزینه‌های پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس است.
با توجه به تولید 100 و 106 میلیون لیتری بنزین و گازوئیل در پالایشگاه‌های کشور، هزینه پالایش هر لیتر بنزین و گازوئیل در سال 1402 به ترتیب برابر 4 و 2.2 سنت است.

سایر هزینه‌های عرضه هر لیتر بنزین و گازوئیل، 4 و 3 سنت
علاوه بر هزینه‌های تولید و پالایش،‌ تأمین یک لیتر بنزین شامل هزینه‌های سربار پالایش (هزینه‌های شرکت‌های ذیل شرکت پالایش و پخش)، هزینه‌های انتقال خوراک و فرآورده‌ها و هزینه جایگاه‌های عرضه بایستی لحاظ شود. بدین‌ترتیب در سال 1402 سایر هزینه‌ها برای عرضه هر لیتر بنزین و گازوئیل به ترتیب برابر 4 و 3 سنت بوده است.

هزینه سرمایه‌گذاری تولید تا توزیع هر لیتر بنزین و گازوئیل، 3.2 سنت
علاوه بر هزینه‌های جاری، هزینه‌های سرمایه‌گذاری از تولید تا توزیع نیز در محاسبه عرضه لحاظ شده است. براین اساس هزینه سرمایه‌گذاری تولید هر بشکه نفت خام 16500 دلار، هزینه سرمایه‌گذاری هر بشکه خورک میعانات و نفت‌ خام به ترتیب 10.5 و 22.5 دلار است. هزینه سرمایه‌گذاری تولید تا توزیع هر لیتر بنزین و گازوئیل برابر و معادل با 3.2 سنت به ازای هر لیتر است.

مجموع هزینه تأمین هر لیتر بنزین و گازوئیل، 20 و 19 سنت
مطابق قوانین بالادستی، 40 درصد از درآمد حاصل از صادرات نفت‌خام، به‌عنوان منابع بین‌ نسلی شناخته می‌شود. با توجه به میزان تولید و قیمت نفت‌خام صادراتی ایران، این سهم در سال 1402 برابر با 7 سنت به ازای هر لیتر است.
با درنظر گرفتن هزینه‌های مذکور و برمبنای داده‌های سال 1402، برآورد هزینه تولید تا خرده‌فروشی هر لیتر بنزین و گازوئیل به ترتیب برابر 20 و 19 سنت است که در صورت عدم محاسبه سهم بین نسلی، هزینه به 13 و 12 سنت کاهش خواهد یافت.
براین اساس، سهم هزینه‌های جاری از هزینه تولید بنزین و گازوئیل، 47 درصد و سهم هزینه‌های سرمایه‌گذاری 17 درصد است.

منبع: اندیشکده تدبیر انرژی