بزرگنمايي:

اخبار محرمانه - دنیای اقتصاد /متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
مناقشه ایران و کویت بر سر میدان آرش از سال گذشته دوباره از سر گرفته شده و مقامات این دو کشور، واکنش‌‌های مختلفی درباره این موضوع داشته‌‌اند.
نزاع جدید دو کشور در خصوص میدان گازی آرش با صحبت‌‌های مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران در تیر ماه سال‌جاری شروع شد. خجسته مهر گفت: «هم‌اکنون میدان نفتی مشترک تعیین‌تکلیف نشده‌‌ای بین ایران و عربستان وجود ندارد، از سوی دیگر با توجه به احیای روابط بین دو کشور کار‌‌های مقدماتی برای انجام همکاری دوجانبه آغاز شده است. آمادگی کامل برای آغاز حفاری در میدان مشترک نفتی آرش وجود دارد و منابع قابل‌‌توجهی را برای اجرای طرح توسعه این میدان در هیات‌مدیره شرکت ملی نفت ایران مصوب کرده‌‌ایم و با آماده شدن شرایط، حفاری را در میدان آرش آغاز می‌‌کنیم.»
این صحبت‌‌ها موضع‌‌گیری مقامات کویتی را به همراه داشت. سعدالبراک، وزیر نفت کویت با بیان اینکه از ادعای ایران در خصوص بهره‌‌برداری از میدان آرش غافلگیر شده است گفت: ما به طور قاطع فعالیت‌‌های ایران در اطراف میدان گازی فراساحلی الدوره را رد می‌‌کنیم. در آذرماه سال قبل نیز کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس در پایان چهل و چهارمین نشست خود در دوحه قطر ادعاهای خود درخصوص پرونده میدان گازی آرش را تکرار کردند. شرکت‌کنندگان در پایان این نشست در بیانیه‌‌ای مدعی شدند که مالکیت میدان گازی مشترک آرش (الدوره) متعلق به عربستان و کویت است و تنها این دو کشور حق بهره‌برداری از منابع آن را دارند.همچنین در بهمن‌‌ماه کویت و عربستان سعودی در پایان سفر شیخ مشعل الاحمد الجابر الصباح، امیر کویت به ریاض بیانیه‌‌ مشترکی منتشر کردند که در بخشی از آن، دو کشور با تاکید بر توافق مجدد در خصوص محتوای بیانیه پیشین دو کشور، بار دیگر بر حق انحصاری دو کشور برای بهره‌برداری از میدان نفت و گاز آرش پافشاری کردند.
ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت خارجه کشور نیز با اشاره به این موضوع بیان کرده است: در این زمینه مواضع اصولی خود را اعلام کرده‌‌ایم. تاکنون مرزهای دریایی جمهوری اسلامی و کویت تحدید حدود دقیق نشده است و نمی‌توان نسبت به سهم کشورها بر سر مالکیت میدان آرش سخنی به میان آورد. در این زمینه هر اقدام یک‌جانبه‌‌ای بدون در نظر داشتن منافع ما در ارتباط با میدان گازی آرش از نظر تهران غیرقابل ‌‌قبول است و ما از کشور دوست، کویت دعوت می‌‌کنیم به جای صدور بیانیه‌‌های غیر‌سازنده، برای دستیابی به توافقی پایدار که متضمن منافع دو کشور باشد به پای میز مذاکره بیاید.
دکتر حسن مرادی، استاد حقوق بین‌الملل دانشگاه تهران در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» به ابعاد حقوقی و مناقشات مطرح شده بر سر میدان آرش می‌پردازد.
در خصوص تاریخچه اکتشاف میدان گازی آرش توضیح دهید؟
قدمت میدان آرش یا به تعبیر کویتی‌‌ها الدوره به کشف آن که گفته شده توسط ایران انجام شد به سال 1346 یعنی 67 سال پیش برمی‌گردد. این میدان در منطقه شمالی خلیج فارس قرار دارد و همان‌طور که می‌دانید ما در حقوق بین‌الملل دریاها تقسیم‌بندی‌‌های دقیقی داریم، اگرچه در مقام عمل و اجرا با استثنائات و تعاریف و شعبات مختلفی مواجه است، یعنی بحث‌های مختلفی مطرح می‌شود و در برخی از موارد نمی‌شود دقیق گفت که یک محل خاص در آب‌های سرزمینی واقع شده یا در منطقه انحصاری-اقتصادی. بنابراین ما در رژیم حقوقی بین‌المللی مفاهیمی چون آب‌های ساحلی، آب‌های سرزمینی و منطقه انحصاری -اقتصادی داریم که هر کدام در حقوق بین‌المللی دریاها تعاریف خاص خود را دارند. طبق این تعاریف بخش عمده‌‌ای یعنی بیش از 40‌درصد میدان آرش در قلمرو دریایی ایران قرار می‌گیرد و طبق قوانین جاری دنیا ایران حق بهره‌برداری و اکتشاف در آن را دارد، منتها با توجه به تاریخ طولانی و عدم‌توافق بر برداشت مشترک از این میدان بین کویت که ادعای بیشتری دارد و ایران در قبل و بعد از انقلاب، این مساله با تعلل و کاستی روبه‌رو بوده است.
عربستان سعودی در این خصوص چه ادعایی دارد؟
از حدود دو سال پیش یعنی سال 2022 میلادی عربستان هم مدعی شده که در این حوزه منافعی دارد و قلمرو دریایی این کشور هم شامل میدان می‌شود. بنابراین عربستان با کویت توافق کردند که بدون در نظر گرفتن سهم 40 درصدی ایران از این حوزه برداشت کنند و از 20 تریلیون فوت مکعب ذخیره گازی این میدان، کویت گویا دو میلیون مترمکعب استخراج می‌کند، در حالی که نیاز گازی این کشور کمتر از این میزان است و به جای اینکه بر سر میز بنشیند و از کارشناسان بین‌المللی درخواست بررسی کند و به حقانیت جمهوری اسلامی ایران پی ببرد، در اتحادیه عرب و در اجلاس‌های مختلف اعلام می‌کند که ایران قصد دارد به ناحق به این منابع دسترسی پیدا و خود را با ما شریک کند. در حالی که ایران از سال 1346 مستحق منافع و مشارکت 40 درصدی در این منابع عظیم بوده است؛ منابعی که علاوه بر 20 تریلیون فوت مکعب گازی که گفتم، مقادیر زیادی نفت و میعانات دیگر را در خودش جای داده و یکی از ذخایر بزرگ استراتژیک منطقه خلیج فارس محسوب می‌شود. از طرفی از بعد سیاسی بعد از هفت سال تنش و بحران در روابط جمهوری اسلامی ایران و دولت سعودی، در دولت مرحوم رئیسی با مذاکراتی که به عمل آمد به این نتیجه رسیدند که مدارا کنند. مدارای دولت شهید رئیسی نه از باب ترس یا خدای نکرده عدم‌حقانیت بود، بلکه مدارا می‌کند که روابط شکننده‌‌ای که تازه محقق شده از بین نرود. در روزهای اخیر هم با شرکت هیات بحرینی در مراسم تشییع شهید رئیسی ما شاهد تمایل این کشور برای واسطه قراردادن پوتین بودیم تا از این طریق روابط خود را با جمهوری اسلامی ایران حسنه کند. کویت هم در چنین وضعیتی قرار دارد هرچند که روابط ایران و کویت بهتر از عربستان سعودی بوده، اما یک‌جانبه نگری باعث می‌شود که ما هم به عدم‌حسن نیت آنها فکر و تلاش کنیم تا عقاید خود را چه در حوزه سیاسی و چه در محاکم بین‌المللی ثابت کنیم.
ایران در این خصوص چه عملکردی باید داشته باشد؟
در خصوص بهره‌‌برداری از میادین فوق دکتر دهقان معاون حقوقی ریاست جمهوری در مصاحبه‌‌ای بر حاکمیت ایران بر حوزه آرش تاکید کرده و گفته است که ما آماده ارجاع پرونده به محاکم داوری و حقوقی منطقه‌‌ای و بین‌المللی هستیم و بنده هم عرض می‌‌کنم که به نفع دولت کویت و عربستان است که با توجه به کنارگذاشتن روابط شکننده 7 سال گذشته و بنا گذاشتن همکاری‌ها، نباید منافع بلندمدت خود را با یک منافع کوتاه‌مدت و برداشت بدون ضابطه خراب کنند. گفته شده که دو میلیون مترمکعب برداشت فعلی کویت از میدان است و در حقیقت برداشت خود را از میدان شروع کرده و همان‌طور که گفتم بیش از دو سال است که عربستان سعودی هم ادعای شراکت در این حوزه را دارد و در حالی که بیش از 60 سال کشور ایران در کشف این میدان هم نقش داشته و انتظار نمی‌رود که فضای حسن همجواری را به خاطر منافع کوتاه‌مدت فراموش کنیم و بنابراین از دولت کویت و عربستان انتظار داریم که در یک تعامل سه‌جانبه با جمهوری اسلامی ایران بنشینند و طبق ضوابط موجود و الگوهایی که در جامعه حقوقی بین‌المللی وجود دارد، اختلاف را حل کنند و اگر قرار نیست به این کار تن دهند از هر ارگان داوری یا حقوقی یا قضایی بین‌المللی برای حل و فصل مسالمت‌آمیز اختلافات پیش آمده کمک بگیرند نه اینکه در اجلاس اتحادیه عرب دست به دامن همسایگان عرب ما شوند و از آنها بخواهند که با تهیه اطلاعیه‌‌ای حقانیت آنها بر میدان فوق را به رسمیت بشناسند. این یک موضوعی نیست که به صورت عام مطرح شود و با آن سیاسی برخورد شود.

پیشنهاد شما چیست؟
ما باید با این موضوع از ابعاد جغرافیایی و مصادیق و معیارهای حقوق بین‌الملل دریاها برخورد کنیم تا به حقانیت جمهوری اسلامی ایران در مشارکت 40 درصدی بر این حوزه استراتژیک صحه بگذاریم. در خصوص حوزه‌‌ای که از نظر جغرافیایی اهمیت ویژه‌ای برای هر سه کشور دارد، به نفع هر سه کشور است که همت و تلاش کنند که این مشکل را حل کنند و زمینه‌های همکاری در سایر بخش‌ها را وسعت دهند، نه اینکه به دنبال ایجاد اختلاف در این حوزه باشند.