بزرگنمايي:

اخبار محرمانه - هم میهن /متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
فاطمه لطفی| در کنار ترکیه که مدت‌هاست صنعت خودروسازی سرمایه‌گذاری‌های قابل توجهی داشته، یک خاورمیانه‌ای دیگر خیز بزرگی در این حوزه برداشته است؛ عربستان سعودی بزرگ‌ترین صادرکننده نفت.
عربستان در حال تلاش برای تنوع بخشیدن به اقتصاد است و در این زمینه توانسته تعداد کارخانه‌های خودرو و قطعات آن را به 160 کارخانه برساند. در بین خاورمیانه‌ای‌ها ترکیه رتبه بالایی در صنعت خودرو دارد. صنعت خودروسازی ترکیه در نزدیک به دو دهه گذشته قهرمان صادرات این کشور بوده است. صادرات خودروی ترکیه در سال 2023 به 35 میلیارد دلار رسیده است اما ایران به‌عنوان کشوری که سال‌هاست صنعت خودرو را به‌عنوان یک صنعت استراتژیک حمایت می‌کند، صادراتی رو به کاهش داشته است.
آمارهای جهانی
براساس آمار سازمان بین‌المللی سازندگان خودرو (OICA) ایران از نظر تعداد خودروی تولیدی، شامل وسایل نقلیه تجاری سبک، مینی‌بوس، کامیون و اتوبوس، در رتبه شانزدهم دنیا قرار دارد. چین، ایالات متحده، ژاپن، هند، کره‌جنوبی و آلمان رتبه‌های اول تا ششم دنیا را از آنِ خود کرده‌اند. در میان بزرگترین صادرکنندگان خودرو و قطعات خودرو، آلمان، چین، ژاپن، مکزیک، ایالات‌متحده و کره‌جنوبی، رتبه‌های اول تا ششم دنیا را دارند. در سال 2022 ترکیه رتبه 18 و مراکش رتبه 30 صادرات خودروی دنیا را (به دلار) کسب کردند. وزارت صنعت، معدن و تجارت ایران می‌گوید، در سال 1401 بیش از یک میلیون و 300 هزار دستگاه خودرو در ایران تولید شده که نسبت به سال 1400 رشدی 40 درصدی دارد. آن‌طور که در گزارش جامع صادرات خودرو در سال 1401 آمده، ارزش صادرات محصولات خودروی ایرانی رشدی معادل 19میلیون دلاری را تجربه کرده است. بر همین اساس در این سال 37 میلیون و 800 هزار دلار خودرو صادر شده است که نسبت به سال قبل از آن رشد 3/96درصدی داشته است. اگر این آمار درست باشد، باز هم ایران در مقایسه با تولیدکنندگان خودروی منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا حرفی برای گفتن ندارد. به‌ویژه اینکه صادرات این تولیدکنندگان راه به بازارهای اروپایی هم باز کرده‌اند اما صادرات محصولات ایرانی حتی به روسیه و عراق و ونزوئلا هم با اما و اگرهای بسیاری همراه است. در این گزارش به‌صورت خلاصه صنعت خودروی سه کشور منطقه منا و تولید و صادرات این کشورها را بررسی کرده‌ایم. 
عربستان: جاه‌طلبی‌های بزرگ
نام عربستان همیشه با تولید و فروش نفت همراه بوده اما با یک جست‌وجوی ساده در اینترنت می‌توانید جمله‌ای مشابه این جمله را در اکثر سایت‌های خبری عرب‌زبان و انگلیسی‌زبان پیدا کنید: «تعداد کارخانه‌های تولید خودرو و قطعات یدکی آنها در عربستان‌سعودی به 160 کارخانه رسیده است!» این خبر را یک سال پیش وزارت صنعت و منابع طبیعی عربستان‌ اعلام کرد. همان زمان اعلام شد که سه پروژه برای ساخت خودروهای سواری در عربستان سعودی راه‌اندازی شده است که شامل دو کارخانه از خودروهای الکتریکی توسط خودروسازی لوسید و سیر و یک پروژه دیگر برای تولید خودروهای معمولی توسط سنام است. در ژانویه 2022، فهد الدحیش، رئیس شرکت ملی خودروسازی عربستان سعودی یا سنام، سنگ‌بنای اولین کارخانه مونتاژ خودرو در شهر صنعتی جبیل را گذاشت. در 18 مه 2022، گروه لوسید، که بخشی از آن متعلق به صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان (PIF) است، قراردادی را برای ساخت یک کارخانه تولیدی جدید در شهر اقتصادی ملک‌عبدالله با ظرفیت 155 هزار خودروی برقی امضا کرد. کارخانه مونتاژ خودرو توسط سنام هم در مساحتی برابر با 120 هزار مترمربع قرار است سالانه 30 هزار خودرو تولید کند و همچنین برای تولید سالانه 50 هزار دستگاه هیوندای توسط این کارخانه در عربستان برنامه‌ریزی شده است. عربستان سعودی انتظار دارد فروش خودرو در این کشور تا سال 2025 حدود 24 درصد رشد داشته باشد. از این رو این کشور قصد دارد تا تعداد خودروهای تولیدی خود را با توجه به نیاز داخلی افزایش دهد. اما این تنها بخش کوچکی از بلندپروازی‌های عربستان است. عربستان به‌دنبال تنوع‌بخشی به اقتصاد خود و رهایی از وابستگی به نفت است. این کشور پادشاهی به دنبال بازارهایی در منطقه و دنیاست تا بتواند خودروهای تولیدی خود را صادر کند. به گفته محمد الشیحا، رئیس بخش خودرو و حمل‌ونقل صندوق سرمایه‌گذاری عمومی، عربستان پیشرفت خوبی در جهت تولید بیش از 500 هزار خودرو تا سال 2030 داشته است. بر اساس اعلام این مقام سعودی، 5 شرکت بین‌المللی تولید قطعات خودرو برای تولید این قطعات برای شرکت‌های سیر، لوسید و هیوندای در عربستان شروع به کار خواهند کرد. از طرفی تولید کارخانه‌ لوسید با ظرفیت سالانه 155 هزار دستگاه، خودروی برقی خواهد بود. انتظار می‌رود که لوسید طی 15 سال آینده تا 4/3میلیارد دلار بودجه و مشوق‌هایی را برای ساخت و راه‌اندازی تأسیسات تولیدی در عربستان دریافت کند. این اولین کارخانه تولیدکننده خودروهای الکتریکی تحت حمایت صندوق سرمایه‌گذاری عمومی در خارج از ایالات متحده است. به گفته مقامات سعودی، شرکت ساخت‌وساز ساختمان‌های صنعتی
Emaar The Economic City با قراردادی 15ساله به ارزش 95.53 میلیون دلار با شرکت سیر هزاران شغل مستقیم و غیرمستقیم ایجاد می‌کند. براساس گزارش مرکز ملی توسعه صنعتی، پیش‌بینی می‌شود که خودروهای برقی بین 5 تا 7 درصد از رشد تولید خودروی این کشور را تشکیل دهند. یکی از برنامه‌های عربستان در بخش حمل‌و‌نقل، استفاده از سوخت‌پاک برای خودروهاست. این کشور در نظر دارد تا سال 2030 بتواند 45 درصد حمل‌ونقل خود را با سوخت‌پاک سوخت‌رسانی کند و 25 درصد خودروها را تبدیل به خودروهای خودران کند.
جاه‌طلبی‌های برقی
در سال 2022 که ولیعهد عربستان سعودی، محمد بن‌سلمان، از اولین برند خودروی برقی خود، با عنوان سیر، رونمایی کرد، به گفته خودش تنها به‌دنبال ساخت و ایجاد یک شرکت خودروسازی نبود، بلکه او در تلاش بوده تا «شعله آتش یک صنعت جدید را روشن کند».
عربستان تلاش‌های خود را برای تبدیل شدن به قدرت جدیدی در تولید وسایل نقلیه افزایش داده است. اگر این پروژه موفقیت‌آمیز باشد، می‌تواند گامی مهم در جهت تنوع بخشیدن به اقتصاد آن کشور برای رهایی از وابستگی به درآمدهای نفتی باشد اما عربستان در این راه با چالش‌هایی مواجه است. مقامات سعودی مدت‌هاست که به‌عنوان بخشی از استراتژی صنعتی گسترده‌تر حکومت و برنامه‌های این کشور برای مقابله با تغییرات اقلیمی، از تبدیل شدن به قطب تولید خودروهای بنزینی و الکتریکی صحبت کرده‌اند. این کشور می‌گوید که می‌خواهد تا سال 2030 سالانه 500 هزار خودروی برقی تولید کند که تقریباً معادل تقاضای سالانه خودرو در عربستان امروزی است. طی سال‌های اخیر پول‌پاشی‌های سعودی‌ها به سمت این جاه‌طلبی سوق داده شده است. از 32 میلیارد دلاری که وزارت صنعت‌ومنابع معدنی برای 9 پروژه معدنی در نظر گرفته، 6 میلیارد دلار در کارخانه فولاد ورق و کارخانه تولید فلزات باتری خودروهای برقی سرمایه‌گذاری می‌شود. دولت سعودی دریافت مجوزهای سرمایه‌گذاری در این حوزه‌ها را برای شرکت‌ها به‌ویژه شرکت‌های خارجی سریع‌تر و آسان‌تر کرده؛ مجوزهایی که اغلب در سایر نقاط جهان با دردسر به دست می‌آیند. عربستان مسیری جدید را برای پیشرفت در پیش گرفته است. این کشور پیشتر بخت توسعه خود را در تولید انرژی‌های تجدیدپذیر، توسعه مراکز تفریحی و گردشگری برای جذب توریست، ایجاد شهرهای جدید با آخرین فناوری‌های روز دنیا، از جمله سرمایه‌گذاری در پروژه نئوم، تولید انرژی‌ هسته‌ای، تولید محصولات پتروشیمی، سرمایه‌گذاری‌های کلان در انواع ورزش‌ها از فوتبال تا گلف و بسکتبال، خرید انواع شرکت‌های تجاری از شرکت‌های فعال در حوزه مسکن تا شرکت‌های مخابراتی و بسیاری روش‌های دیگرِ کسبِ سود آزموده است. عربستان پیشتر سهام خودروسازی‌هایی را نیز در نقاط مختلف دنیا خریده بود. حالا چرا نباید خود عربستان برند خودروسازی خود را داشته باشد؟ شرکت هیوندای، خودروساز بزرگ کره‌جنوبی، با ساخت کارخانه‌ای برای مونتاژ خودروهای خود در این کشور موافقت کرده است. گفته می‌شود که تسلا، بزرگترین تولیدکننده خودروهای خودران و برقی در جهان، در حال مذاکره درباره راه‌اندازی یک کارخانه تولیدی در این کشور است. سعودی‌ها قراردادی 6/5میلیارد دلاری با شرکت چینی هیومن هورایزن، Human Horizons، امضا کرده‌اند که خودروهای لوکس تولید می‌کند و قرار است در توسعه، تولید و فروش این نوع خودروها با عربستان همکاری کند. سیر، که یک سرمایه‌گذاری مشترک بین صندوق سرمایه‌گذاری دولتی عربستان و فاکس‌کان، یکی از بزرگترین تولیدکنندگان لوازم الکترونیکی در جهان است با بی‌ام‌دبلیو، خودروساز آلمانی، برای تولید خودروهای الکتریکی در عربستان سعودی همکاری می‌کند. لوسید، شرکت تازه‌وارد آمریکایی زیان‌‌ده که اکثریت آن متعلق به همین صندوق سرمایه‌گذاری است، سال گذشته یک کارخانه در نزدیکی جده افتتاح کرد. تولید سالانه این کارخانه 5 هزار دستگاه خودرو خواهد بود. این شرکت مدعی ا‌ست ظرفیت تولیدش در عربستان در نهایت به 155‌هزار دستگاه افزایش خواهد یافت.
چه موانعی وجود دارد؟
اما نشریه اکونومیست سال گذشته در گزارشی از برنامه‌های عربستان برای توسعه صنعت خودرو نوشته بود که شاید این کشور مجبور شود برای دست‌یافتن به ارقامی که در تولید خودرو اعلام کرده راه‌های دیگری برای افزایش جذابیت خود بیابد. خودروسازان در همه جا با افزایش هزینه‌ها، تعرفه‌ها و نگرانی‌های ژئوپلیتیکی روبه‌رو هستند. عربستان برای جذب شرکت‌های بزرگ تولیدکننده خودروهای برقی در مقیاس وسیع باید بتواند انرژی‌های تجدیدپذیر ارزان تولید کند. همچنین باید تامین‌کنندگان قطعات و مواد مورد نیاز خودروسازی را تشویق به همکاری با تولیدکنندگان بزرگ در این کشور کنند. شرکت هیوندای کفیکو، سازنده قطعات، اخیراً قراردادی را با شرکت سیر امضا کرده است. از سویی عربستان سعودی در تلاش برای توسعه صنعت خودروهای الکتریکی رقیبی هم دارد. مجارستان از مزیت هزینه کم نیروی کار در این کشور برای جذب سازندگان باتری استفاده کرده است. اندونزی هم بر این باور است که ذخایر نیکل این کشور به این معنی است که می‌تواند کاری مشابه انجام دهد و به قطب باتری‌سازی دنیا تبدیل شود؛ اگرچه موفقیت این کشور در این حوزه چندان اطمینان‌بخش نیست. ترکیه و مراکش که به عربستان نزدیک هم هستند، در حال حاضر صنایع خودروسازی تثبیت‌شده‌ای دارند و خودروهای با موتور احتراق داخلی تولید می‌کنند، بنابراین سرمایه‌گذاران شاید به‌جای عربستان جذب این کشورها شوند. اما چالش دیگری هم بر سر راه عربستان وجود دارد. دمای هوا در این کشور بسیار بالاست و منابع آب محدود. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که ساخت و راه‌اندازی کارخانه‌های تولید خودرو یا باتری در این منطقه پیچیده و با مشکلات بسیار همراه خواهد بود. عربستان هنوز زیرساخت‌های صنعتی زیادی ندارد. این کشور اما پول زیاد و حاکمیتی مصمم دارد و اکونومیست معتقد است که پول فقط تا این جای کار به شما کمک می‌کند. کارشناسان بر این باورند که باید به تجربه کشورهای دیگری چون چین نگاه کنیم و عربستان را با دومین اقتصاد بزرگ دنیا مقایسه کنیم. چین موفقیت خود را مدیون این واقعیت است که پیش از بقیه خودروسازان جهان (به استثنای تسلا) و خیلی زودهنگام و به‌صورت استراتژیک، وارد میدان رقابت خودروهای برقی شد. این شتاب و تعجیل به چین مزیتی داده است که عربستان‌سعودی در زمانه حاضر نمی‌تواند امیدی به تکرار آن داشته باشد. از سویی بازار خودروهای داخلی عربستان بسیار کوچکتر از چین است. در نتیجه اقناع سرمایه‌گذاران به ترجیح عربستان به چین بسیار مشکل خواهد بود.