اخبار محرمانه - هم میهن /متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و بازنشر آن به معنای تاییدش نیست
لیلا فرهادی| آیا رخدادهای اخیر در
ایران توافق را به تاخیر میاندازد؟
همه اخبار کشور در سایه اعتراضها به مرگ مهسا امینی کمفروغ شدهاند، اما نباید از اهمیت این سلسله حوادث بر احتمال توقف احیای برجام غافل شد. مذاکرات بازگشت به برجام پس از درخواست تهران برای بسته شدن پرونده سایتهای مشکوک هستهای در وضعیت بلاتکلیفی قرار گرفته است. پس از آغاز اعتراضهای سراسری در ایران، برخی جریانهای تندرو در
آمریکا و جهان خواستار توقف مذاکره با تهران شدند؛ اما شواهد و تاریخ نشان میدهد مذاکرات، به اعتراضهای داخلی در
ایران گره نخورده است. افکار عمومی جهان واکنش گستردهای به مرگ مهسا امینی نشان داده است. رسانههای جریان غالب، گزارشهای متعددی از اعتراضهای شکلگرفته در
ایران منتشر کردهاند و شخصیتهای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی بینالمللی در شبکههای اجتماعی خود با هشتگ مهسا امینی، حمایتشان را از معترضان ایرانی اعلام کردهاند. اما آنچه بر مناسبات سیاست خارجی
ایران و جهان موثر است، مواضعی است که سران دولتها در پیش گرفتهاند.
حضور رئیسی در نیویورک
شروع اعتراضها در
ایران مصادف با حضور ابراهیم رئیسی در مجمع عمومی سازمان ملل متحد بود. از میان رهبران کشورهای غربی، ابراهیم رئیسی توانست با امانوئل مکرون رئیسجمهور فرانسه، شارل میشل رئیس شورای اروپا، ایگنازیو کاسیس رئیسجمهور سوئیس و سائولی نینیسته رئیسجمهور فنلاند در حاشیه نشست سران مجمع عمومی سازمان ملل دیدار کند. او در مجموع موفق به دیدار با رهبران هشت کشور دنیا از جمله سه کشور اروپایی، سه کشور منطقه، یک کشور آسیایی و یک کشور حوزه آمریکای لاتین شد. روحانی در سال 1392 و فقط چند ماه پس از پیروزی در انتخابات ریاستجمهوری به نیویورک سفر کرد و با نمایندگان و رهبران 14 کشور جهان از جمله فرانسه، اتریش، ایتالیا، اسپانیا، آلمان ملاقات کرد. استقبال نکردن کشورهایی نظیر آلمان و ایتالیا به حضور رئیسی در مجمع عمومی سازمان ملل میتواند زنگ خطری برای همکاریهای
ایران و
اروپا در برجام تلقی شود، هرچند هیچیک از سران کشورهای غربی مساله اعتراضها در
ایران را به عنوان دلیل لغو دیدار احتمالی با رئیسی عنوان نکردهاند. از سوی دیگر بهرغم سفر مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی به نیویورک در جریان نشست مجمع عمومی سازمان ملل، دیداری بین مقامات ارشد
ایران و رافائل گروسی برگزار نشد. رافائل گروسی در واکنش به برگزار نشدن هیچ دیداری در نیویورک گفته بود: «آنها میدانند که من اینجا در دسترس هستم، اما ملاقاتی نداشتیم و امیدوارم طی چند روز آینده با آنها در وین دیدار کنم.»
احتیاط غرب
بررسیها نشان میدهد، واکنش سران کشورها به مرگ مهسا امینی و برخورد با معترضان در
ایران چندان قابل توجه نبوده است. امانوئل مکرون در بحبوحه درگیریها در
ایران با همتای ایرانی خود در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل دیدار کرد و مقابل دوربینها با ابراهیم رئیسی دست داد. اگرچه مکرون بعد از این دیدار اعلام کرد که در این دیدار درباره حقوق بشر و به ویژه حقوق زنان در
ایران با رئیسی گفتوگو کرده، اما وقایع داخل
ایران باعث تغییر در برنامه دیدار او با همتای ایرانیاش نشد. این در حالی است که سال 96 و در جریان رخدادهای دیماه آن سال، ژانایو لودریان، وزیر خارجه فرانسه برنامه سفرش به تهران را لغو کرد.
اولاف شولتس، صدر اعظم آلمان، روز جمعه مرگ مهسا امینی را حادثهای هولناک خواند. جو بایدن، رئیسجمهوری
آمریکا در سازمان ملل با جمله «با شهروندان شجاع و زنان شجاع
ایران که برای به دست آوردن حقوق اولیه خود تظاهرات میکنند» اعلام همبستگی کرد. ایالات متحده
آمریکا در حمایت از اعتراضها در ایران، تحریمها علیه
ایران را تشدید کرد. وزارت خزانهداری
آمریکا پلیس امنیت اخلاقی
ایران را تحت تحریم قرار داد. نانسی پلوسی، رئیس مجلس نمایندگان ایالات متحده، روز پنجشنبه در توئیتی نوشت صدای مردم
ایران به گوش جهانیان رسیده است.
در این میان اما، شاید مهمترین واکنش به مرگ مهسا امینی که مستقیما بخشی از تکلیف مذاکرات هستهای را هم روشن کرده، به سخنگوی وزارت خارجه
آمریکا تعلق دارد. ند پرایس، روز دوشنبه اعلام کرده حتی اگر مذاکرات هستهای به نتیجه برسد، حمایت از مردم
ایران ادامه دارد. پرایس در نشست خبری دوشنبه، 26 سپتامبر (چهارم مهر)، در جمع خبرنگاران، در پاسخ به سوالی درباره اعتراضهای اخیر در
ایران چه کاری میتواند انجام دهد، مدعی شد: «ما برخورد نیروهای امنیتی
ایران را محکوم میکنیم. برخورد با اعتراضهای مسالمتآمیز پس از مرگ مهسا امینی تند است و مطلع شدهایم که دهها معترض کشته شدهاند. معتقدیم این وظیفه جامعه بینالمللی است که برای اعمال حقوق جهانی افراد کاری انجام دهد. از نزدیک تحولات
ایران را دنبال میکنیم و معتقدیم در
ایران باید به سخنان معترضان گوش دهند...».
او ضمن اشاره به تشدید تحریمهای حقوق بشری علیه
ایران به اقدامات
آمریکا برای صدور مجوزهای استفاده از اینترنت ماهوارهای استارلینک در
ایران هم اشاره کرد و گفت: «در شرایط فعلی، ارسال برخی از انواع تجهیزات به
ایران از جمله برخی از مواردی که کاربردهای تجاری خاص دارند و به نهادهای تحریمشده مرتبط میشوند، به مجوز خاص وزارت خزانهداری نیاز دارند. روز جمعه، سیاست خود را برای صدور مجوزهای موردی خاص تغییر دادیم و اکنون هرگونه درخواست برای مجوز خاص مربوط به آزادی اینترنت در
ایران در اولویت قرار میگیرد.»
پاسخ ند پرایس به پرسشی درباره تاثیر وقایع اخیر
ایران بر مذاکرات وین نشان میدهد عزم غرب برای رسیدن به توافق با تهران با وجود تشدید درگیریها و اعتراضها در ایران، همچنان جزم است. ند پرایس در ادامه، افزود: «ما در تلاشیم که
ایران به سلاح هستهای دست نیابد. ترجیح ما این است که این کار را به صورت دیپلماتیک انجام دهیم؛ اما اگر توافقی حاصل نشود، ابزارهایی روی میز داریم تا با تهدیدهای این کشور مقابله کنیم.»
لحن ملایم
ایران در کنار اعلام آمادگی
آمریکا برای ادامه مذاکرات، موضع
ایران در قبال حمایت سران کشورهای غربی از معترضان هم نشانه دیگری دال بر تاثیرگذاری نسبتا اندک تحولات داخلی بر سیاست خارجی است. تنها واکنش صریح
ایران به واکنشهای جهانی به مرگ مهسا امینی، اظهارنظر سخنگوی وزارت خارجه ناصر کنعانی است. او اظهارات سران
آمریکا و اتحادیه
اروپا را «فرصتطلبی استفاده ابزاری از مقوله حقوق بشر» و نشانه «ریاکاری غرب در موضوع حقوق بشر» خوانده و از کشورها خواست از تلاش بیثمر برای فتنهانگیزی در دیگر کشورها دست بردارند.
کنعانی در واکنش به احتمال لغو برخی تحریمهای
آمریکا در حوزه ارتباطات آن را نقض حاکمیت
ایران خوانده است. آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه
آمریکا روز جمعه اعلام کرده بود که تصمیم خزانهداری
آمریکا برای دادن مجوز به ارائه خدمات ارتباطی اینترنتی به ایران، دسترسی آزاد به اطلاعات را برای مردم این کشور فراهم میکند. به جز کنعانی، وزیر خارجه
ایران هم به بازتاب بینالمللی به مرگ مهسا امینی واکنش نشان داده است.
حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه
ایران در گفتوگو با المانیتور ضمن اعلام اراده سیاسی برای ادامه همکاری با آژانس گفته،
ایران در مورد سه مکان اتهامی هم آماده است که به سوالات آژانس پاسخ دهد. او در این گفتوگو عملا تایید کرده که مساله پادمان سدی بر سر راه رسیدن به توافق احیای برجام نیست و کافیست همه طرفهای برجام مثل سال 2015 اراده سیاسی برای بستن پروندههای اتهامی را نشان دهند تا کارهای فنی به موازات مذاکرات پیش برود.
در کنار لحن ملایم وزارت خارجه
ایران نسبت به واکنشهای بینالمللی به مرگ مهسا امینی، فهرست سفرهای خارجی مقامات هم میتواند موید ادامه روند مذاکرات هستهای باشد. محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی
ایران در اوج اعتراضها به مرگ مهسا امینی، برای شرکت در شصت و ششمین اجلاس سالانه کنفرانس عمومی آژانس بینالمللی انرژی اتمی به وین پایتخت اتریش سفر کرده و با رافائل گروسی دیدار کرده است. گروسی بعد از این دیدار تاکید کرده آماده تعامل مجدد با
ایران است.
نگاهی به تاریخ
مذاکره با غرب در بحبوحه اعتراضات مردمی در
ایران مسبوق به سابقه است. شاید مهمترین برهه تاریخی که با امروز قابل مقایسه است، جنبش سبز سال 1388 باشد.
باراک اوباما چهلوچهارمین رئیسجمهور
آمریکا در بیستم ژانویه سال 2009 (دیماه 1387) در مراسم تحلیف خود رسما خطاب به
ایران اعلام کرد: «اگر شما مایل باشید مشت خود را باز کنید، ما حاضریم دستانمان را به سوی شما دراز کنیم». او پیام نوروزیاش را که بهطور مرسوم روسایجمهور
آمریکا خطاب به مردم
ایران قرائت میکنند، این بار خطاب به جمهوری اسلامی
ایران ارسال و اعلام کرد
آمریکا به رویکرد مذاکره با
ایران براساس صداقت و احترام دوطرفه پایبند است. به گفته ویلیام برنز در کتاب خاطراتش (گفتوگوهای پشت پرده) این پیام نشان داد او علاقهای به تغییر رژیم در
ایران ندارد.
اوایل ماه می 2009 (اردیبهشتماه 1388) اوباما نامه محرمانه و طولانی خطاب به آیتالله خامنهای رهبر جمهوری اسلامی نوشت. ظاهرا در همین نامه است که به گفته جان کری، وزیر خارجه اوباما در دوره دوم ریاستجمهوری، از فتوای رهبری درباره ممنوعیت سلاح هستهای استقبال کرده است. به گفته ویلیام برنز در کتاب خاطراتش، آیتالله خامنهای به این نامه پاسخ مبهمی دادهاند که تند و تیز هم نبوده است. اوباما بلافاصله به پاسخ رهبری پاسخ داده و ویلیام برنز و پانیت تالوار را به عنوان نمایندگان
آمریکا در مذاکرات احتمالی با
ایران معرفی کرده بود.
اما همه این تحولات مصادف شد با انتخابات 88 و حوادث بعد از آن. ویلیام برنز میگوید اعتراضهای سال 88 روند تدریجی و بسیار آرام گفتوگوها با
ایران را به ناگاه متوقف کرد. در آن زمان هم واکنش علنی کاخ سفید به این اتفاقات ملایم بود. ویلیام برنز اذعان کرده «دلیل لحن ملایم کاخ سفید در آن برهه هم ترس از به خطر افتادن تلاشها برای گفتوگو با
ایران بوده. از طرفی آنها نگران بودند که واکنش شدید
آمریکا به این رخداد در داخل
ایران به معنای حمایت
آمریکا از رهبران جنبش سبز تعبیر شود و آنها را مترسک دست
آمریکا تصویر کنند.»
اوباما در اولین واکنش به اعتراضهای جنبش سبز، در 15 ژوئن گفته بود: «این به ایرانیان بستگی دارد که دربارۀ اینکه چه کسانی رهبرانشان باشند، تصمیم بگیرند» و اینکه او میخواهد «از اینکه ایالات متحده به یک موضوع داخلی
ایران تبدیل شود، جلوگیری کند.» رویکرد
آمریکا در سال 88 به مساله اعتراضها در
ایران سبب شد که کمتر از دو سال بعد مذاکرات محرمانه
ایران و
آمریکا در مسقط عمان آغاز شود. مذاکراتی که در نهایت به امضای برجام در سال 2015 ختم شد.
البته ویلیام برنز در کتاب خاطراتش که در
ایران نیز با نام «گفتوگوهای پشت پرده» منتشر شده، نسبت به سیاست دولت اوباما در سال 88 ابراز پشیمانی کرده است. او گفته «حالا که به گذشته نگاه میکنم، میبینم ما باید ملاحظات را کنار گذاشته و انتقادات علنی محکمتر را علیه
ایران مطرح میکردیم... باید به ایرانیها یادآوری میکردیم که ما همه چیز را به مذاکرات با آنها گره نزدهایم و چشمانمان را بر رفتارهای تهدیدآمیز، چه علیه مردم
ایران باشد چه علیه متحدانمان در منطقه، نخواهیم بست.» اظهارات جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی
آمریکا هم موید این نظر برنز است. سالیوان، مشاور امنیت ملی
آمریکا روز یکشنبه سوم مهر گفته که «پس از عدم حمایت دولت باراک اوباما از اعتراضهای موسوم به جنبش سبز ما یاد گرفتیم که میتوان بیشتر به این موضوعها توجه کرد.»
امیرعبداللهیان به وجود نوعی تناقض در سیاست
آمریکا اشاره کرده و گفته: «ما همزمان پیامهایی را از
آمریکا دریافت میکنیم؛ دقیقا در همین مقطع بهخاطر اتفاقی که در
ایران افتاده، دختری فوت شده... از احساسات پاک مردم
ایران در این حادثه سوءاستفاده میشود و امروز صحبت از رفع تحریمهای ماهوارهای و اینترنتی
ایران برای مداخله در امور داخلی
ایران است».
با این وجود وزیر خارجه
ایران اذعان کرده که در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل از آمریکاییها پیامهایی برای مذاکره مستقیم دریافت کرده و «همچنان مبادله پیام ادامه دارد». او گفته: «در مورد تضمین و طول مدت قراردادها ما پیشرفتهایی را در تبادل پیامهایمان با آمریکاییها در هفتههای گذشته شاهدیم، اما هنوز به نقطه مطلوب نرسیدهایم.»