چاپ

اخبار محرمانه - همدلی / « پوشاک، مُد و هویت » عنوان سرمقاله روزنامه همدلی نوشته سیمین حاجی‌پور ساردویی است که می‌توانید آن را در ادامه بخوانید:
سبک پوشش و لباس جنبه‌های شخصیتی فردی را نشان می‌دهد که آن را می‌پوشد و نشانگر آن است که او کیست، اهل کجا است، موقعیت اجتماعی او چیست و چه گذشته یا پیشینه‌ای داشته است؛ به‌خصوص، لباس سنتی زنان برای آن‌ها غرور، هویت و اصالت ایجاد می‌کند.
از منظر جامعه‌شناختی، همه هویت‌ها ساخته می‌شوند و در ساخت این هویت‌ها از مصالحی مانند تاریخ، جغرافیا، زیست‌شناسی، نهادهای تولیدی و زایشی، از حافظه جمعی و خیالات شخصی، دستگاه‌های قدرت و مبانی مذهبی و اعتقادی استفاده می‌شود. در توضیح ساده هویت می‌توانیم بگوییم، «هویت پاسخ یا پاسخ‌هایی است که فرد برای سؤال «من کیستم» یا پاسخ به سؤال جامعه که «تو کیستی، از کجا آمده‌ای» می‌دهد.»
قابل‌مشاهده‌ترین عنصر مادی نماد مُد، لباس یا پوشاک است که دارای معانی متعدد و متنوعی است. پویایی نماد پوشاک بسته به فرهنگ، جنسیت و موقعیت اجتماعی می‌تواند دارای قوانین باز یا بسته باشد.
پارچه‌ها با توجه به شکل، رنگ، تزیین سطح، تکنیک‌های گلدوزی و غیره می‌توانند نشانه‌های بسیار مهمی را به همراه داشته باشند و هر یک می‌تواند بیانگر هویت قومی، مذهبی، سن، تحصیلات و طبقه اجتماعی باشد؛ بنابراین، از طریق مشاهده سبک لباس، می‌توان فرضیاتی در مورد هویت یک فرد ایجاد کرد.
آیا مُد موضوع لباس است یا لباس موضوع مُد است؟
مُد را سبک لباس پوشیدنی تعریف می‌کنند که «به‌طور موقت توسط بخش قابل‌توجهی از اعضای یک گروه اجتماعی پذیرفته می‌شود و این سبک انتخاب‌شده از نظر اجتماعی برای آن زمان و موقعیت مناسب تلقی می‌شود.» به‌عبارت‌دیگر، «مُد یک نگاه پذیرفته‌شده و سبک غالب است.» اصطلاح «لباس» به‌عنوان یک اصطلاح عمومی‌تر برای توصیف آنچه مردم می‌پوشند، در نظر گرفته می‌شود؛ بنابراین، اصطلاح «مُد» به معنای بی‌ثباتی است: آنچه در یک بخش از جهان «مُد» تلقی می‌شود، ممکن است در نقطه‌ای دیگر از جهان مُد نباشد، همان‌طور که آنچه امروز «مُد» تلقی می‌شود، ممکن است فردا در نظر گرفته نشود.
لباس و مُد در بستر هویت اجتماعی
افراد با در نظر گرفتن گروه‌های اجتماعی که در آن‌ها عضویت دارند، خود را تعریف، ارزیابی و در نهایت، طبقه‌بندی می‌کنند و هویت اجتماعی خود را می‌سازند. بنابر روانشناسی گروه اجتماعی، افراد هر گروه اجتماعی لباس‌های خاصی می‌پوشند که همه اعضای گروه آن را پذیرفته‌اند. این باعث می‌شود که فرد بخشی از آن گروه شود. لباس همیشه در یک تعامل با زمینه و بستر اجتماعی درگیر است و موقعیت فرد را در برابر گروه نشان می‌دهد. پذیرش، مخالفت، ناسازگاری، تحقیر یا طرد را می‌توان با لباس یافت. لباس به یک سبک (سبک زندگی) اشاره دارد.
به‌عنوان‌مثال، زنان ایل بختیاری یک لباس یکسان برای بیان هویت خود در جامعه دارند؛ به‌گونه‌ای که هر وقت شما آن لباس را بر تن بانویی ببینید، متوجه می‌شوید که آن بانو از ایل بختیاری است. این پوشش خاص برای ایجاد هویتی متمایز و مثبت برای زنان این ایل تلاش می‌کند.
در قرن بیستم، اعضای طبقه بالای جامعه تغییرات مُد را معرفی می‌کردند. طبقات متوسط و پایین با تقلید از سبک‌های تعیین‌شده توسط طبقات بالا، رابطه متغیر خود با طبقات بالا و ادعاهای اجتماعی خود را بیان می‌کردند.
در قرن بیست و یکم، ارزیابی طبقه اجتماعی فرد دیگر کار ساده‌ای نیست، زیرا مقوله‌ها مبهم شده‌اند و مرزها دیگر به‌خوبی مشخص یا ثابت نیستند. اکنون طبقه اجتماعی فرد بر اساس انتخاب‌های سبک زندگی، شیوه‌های مصرف، زمان صرف‌شده برای اوقات فراغت، الگوهای تعامل اجتماعی، شغل، تمایلات سیاسی، ارزش‌های شخصی، سطح تحصیلات و/یا استانداردهای بهداشتی و تغذیه تعیین می‌شود.
در قرن بیست و یکم یک اتفاق جدید نیز افتاد و آن دموکراتیزه شدن مُد بود، به این معنی که در قرن بیست و یکم هر کسی می‌تواند فوراً یک سبک جدید را تقلید کند.
جهت تغییر مُد دیگر تک‌خطی نیست؛ از مکان‌های جغرافیایی عبور می‌کند و از مراکز سنتی سبک گذر می‌کند و از «پیرامون» نیز سرچشمه می‌گیرد.
اعضای طبقات پایین و گروه‌های خرده‌فرهنگی و حاشیه‌ای توانسته‌اند از طریق رسانه‌ها و فرهنگ‌عامه، به‌اندازه افراد طبقات بالا بر مُد تأثیر بگذارند.
لباس و مُد در بستر فرهنگ
فرهنگ شامل الگوهای آشکار برای رفتار است که به‌وسیله نمادها به‌دست‌آمده و منتقل می‌شود. هسته اساسی فرهنگ شامل ایده‌های سنتی (مشتق شده و منتخب تاریخی) و به‌ویژه ارزش‌های پیوسته آن‌هاست. سیستم‌های فرهنگ ممکن است از یک‌سو به‌عنوان محصول عمل در نظر گرفته شوند، از سوی دیگر به‌عنوان عناصر شرطی برای کنش بعدی باشند؛ بنابراین، فرهنگ اجتماعی کل ارزش‌هایی است که یک جامعه را از جوامع دیگر متمایز می‌کند و دارای «غنای گذشته» است که آن را منحصربه‌فرد می‌سازد.
اگر به لباس به‌عنوان یک سیستم ارتباطی نگاه کنیم، متوجه می‌شویم که لباس به کدهایی درباره ساختار فرهنگی یک فرد یا جامعه نیز اشاره دارد. از سوی دیگر، لباس‌ها بیانگر هویت جنسی فرد نیز هستند.
در نتیجه می‌توان گفت که لباس و مُد پر از نشانه‌ها، رمزها و معانی درونی هستند و یکی از مهم‌ترین راه‌های بیان هویت‌های مختلف یک فرد محسوب می‌شوند. ازاین‌رو، تلاش برای انتخاب درست لباس مطابق با اجتماع، اعتقادات و باورها می‌تواند در تعیین هویت‌های شایسته اجتماعی هر فرد تأثیری شگرف داشته باشد.