سهم یادگیری دانش‌آموزان از کلاس‌های درس کمتر از 20 درصد
تحلیل ویژه
بزرگنمايي:
اخبار محرمانه - آفتاب یزد /متن پیش رو در آفتاب یزد منتشر شده و انتشار آن در آخرین خبر به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست
مهم‌ترین و موثرترین رکن آموزش کتاب درسی است. اگر کتاب درسی استانداردهای لازم را نداشته باشد، جبران نقایص آن در کلاس درس توسط معلم بسیار سخت خواهد بود اما در صورت استانداردسازی کتابهای درسی، کار تدریس معلم و یادگیری فراگیر بسیار آسان خواهد شد. همچنین براساس سند تحول بنیادین وزارت آموزش و پرورش کتابهای درسی تدوین شده باید از استانداردهای خاص آموزشی بهره‌مند باشند و با حفظ جنبه‌های علمی در کتابهای درسی از ابزارهای نو و تغییرات جدید شیوه‌های آموزشی نیز بهره‌مند شد. در واقع کتابهای درسی باید متناسب با نیازهای دانش‌آموزان تدوین شود و در نتیجه با برنامه ریزی درسی موثر در راستای پیشرفت و تربیت چند ساحتی آن‌ها براساس سند تحول بنیادین پیش رفت. با توجه به ضرورت استانداردسازی و تناسب محتوای کتب کمک آموزشی با برنامه درسی، خبرآنلاین با محمد فقیری، عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان به گفتگو نشسته است.
تالیف کتابهای درسی تا چه میزان به ضعف در آموزش مرتبط است؟
تدوین و تالیف کتاب درسی در ایران بیشتر به سلیقه و تجربه مولف یا مولفان وابسته است. نظریه آموزشی و الگو و سبک کتابهای درسی برای معلمان روشن نیست. معلمان از چیستی، چرایی و چگونگی اطلاع چندانی ندارند. برای مثال، به طور روشن نمی‌توانند کد مبنا یا شاه بیت درس را استخراج کنند. این تجربه را بنده در کارگاه‌های کدگذاری و سبک‌شناسی که برای2 هزار معلم در 19 منطقه تهران برگزار کردم، به دست آوردم. همچنین در بررسی24 کتاب دبستان به همراه 50 معلم دبستان که تحت حمایت موسسه خیریه یاوری صورت گرفت که یکسال طول کشید. این ضعف در تالیف کتابهای دانشگاهی در وزارت علوم نیز وجود دارد و تقریباَ اکثر استادان از علوم مختلفی که میتواند در تالیف بهتر به آن‌ها کمک کند، بی‌خبرند. برای مثال، از انواع ویرایش ساختاری، محتوایی، دستوری و... اطلاع چندانی ندارند و با مهارتهای تدوین و تالیف یک متن پیراسته و ویراسته آشنایی ندارند.
مسئله و مشکل اصلی در کجا است؟
تقریباَیکی از مسائل و مشکلات اساسی آموزش در ایران، دشواری متون درسی است؛ این پیچیدگی اغلب به خاطر ناپیراستگی و ناویراستگی کتابهای آموزشی است؛ استانداردهای علوم تالیف کتاب مثل سبک شناسی، زیباشناسی، کاربرشناسی و... در آن‌ها رعایت نشده است؛ حیطه‌های شناختی، عاطفی و حسی حرکتی و معیارهای هرم بلوم در آنان ملاحظه نمی گردد؛ در نتیجه، تدوین کتابی که بتواند این معیارها را به صورت کاربردی به مولفان کتابهای آموزشی معرفی نماید، یک ضرورت است.
چرا پرداختن به این مسئله اهمیت دارد؟
تالیف کتاب آموزشی از دیرباز در ایران و جهان یک مسئله مهم تلقی می شده و استانداردهای خاصی را دنبال می کرده است. آگاهی از حوزه‌های مربوط به آن و تسلط بر مهارتهای تالیف میتواند از دشواری و پیچیدگی محتوای درسی بکاهد، انتقال مفاهیم و موضوعات را آسانتر کند، موجب یادگیری بهتر شود و به پیشرفت علمی کشور کمک شایانی کند.
به نظر شما بازار سیاه کتابهای کمک آموزشی به همین علت اینقدر رونق گرفته است؟
تقریباَ همینطور است. وقتی کتابهای درسی ویراسته و پیراسته نباشند و مفاهیم و مطالب را شفاف بیان نکرده باشند، بطور مثال کدهای اصلی را به روشنی نشان ندهند یا خلاصه مفید و موثری ارائه ندهند، طبیعی است که دانش‌آموزان به سراغ کتابهای کمک درسی می‌روند. جای تاسف بیشتر اینجا است که کتابهای کمک آموزشی نیز استانداردهای لازم را ندارند و بچه‌های ما باید کتابهای پر حجم کمک درسی را نیز بخوانند و هزینه‌های مالی فراوانی را متحمل شوند.
به نظر شما در آموزش در ایران بیشتر انتقال مفاهیم و مطالب مطرح است یا یادگیری؟
به نظر اینجانب بیشتر ما به انتقال دانش می‌پردازیم و یادگیری که عبارت از تغییر رفتار است به فراموشی سپرده شده است. یادگیری نیز در سه حوزه شناختی، عاطفی و حسی حرکتی باید مورد توجه باشد اما ما بیشتر در حوزه شناختی و آن هم در سطح دانش و درک و فهم کار می‌کنیم.
دانش‌آموزان در کلاس‌های درس به نظر شما چند درصد از محتوای کتابهای درسی را یاد می‌گیرند؟
من کار تحقیقاتی در این زمینه انجام نداده‌ام اما بر طبق تجربه زیستی خودم می‌توانم بگویم که به طور میانگین دانش‌آموزان و حتی دانشجویان دانشگاه در کلاس‌های درس زیر20 درصد یاد می‌گیرند. من این مشکل را نیز بیشتر در ضعف تالیف محتوای کتاب درسی می‌بینم. متاسفانه این مسئله بسیار نگران‌کننده است و تمام هزینه‌ها و زحمات معلمان و استادان را هدر میدهد.
راه حل چیست؟
مولف کتاب آموزشی، باید با سپهر تالیف کتاب آموزشی آشنا باشد. دانستن مبانی کلی برنامه‌ریزی درسی و الگوهای آموزشی، مانند دانش محتوایی آموزشی (دمآ) میتواند دیدگاه وی را نسبت به تالیف تغییر دهد و او را با مبانی و مدلهای مطلوب آشنا سازد؛ برای مثال، دانشهایی مانند دانش محتوایی، موضوعی و معیارهای تدوین محتوا، نگاه مولف را به محتوای متناسب معطوف می‌دارد. بدین ترتیب دو مسئله اساسی دمآ یعنی چه تدریس کنیم و چگونه تدریس کنیم، در ابتدا مورد توجه خاص وی قرار خواهد گرفت.
برنامه ریزی درسی چه جایگاهی در تالیف کتابهای درسی و آموزشی دارد؟
به جز آشنایی با الگوها، مدل‌ها و نظریه های یادگیری، برنامه‌ریزی آموزشی و برنامه‌ریزی درسی حوزه دیگری است که مولف کتاب درسی و آموزشی باید با آن آشنایی داشته باشد. مورد اول به ارتباط رشته تحصیلی با جامعه، توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، فضای آموزشی، استادان و مربیان، تجهیزات و همچنین الگوهای رفتاری در دانش، نگرش و گرایش و چگونگی کاربرد روش، محتوا و ابزار میپردازد، مورد دوم نیز عبارت است از طراحی، هدف گذاری، طراحی فعالیت، روش شناسی تدریس، ارزشیابی و ایجاد شرایط برای یادگیری به منظور تغییر رفتار است. برنامه‌ریزی درسی بدون برنامه‌ریزی آموزشی ممکن نیست. برنامه‌ریزی درسی شامل سازماندهی یک سلسله فعالیت‌های یاددهی‌یادگیری به منظور ایجاد تغییرات مطلوب در رفتار یادگیرنده‌ها و ارزشیابی میزان تحقق این تغییرات است. مراحل آن نیز شامل: نیازسنجی، هدف گذاری کلی و عینی، انتخاب محتوا، سازماندهی محتوا، انتخاب شیوهیادگیری، سازماندهی تجربه‌های یادگیری، پیش‌بینی فرآیند اجرا و آزمایش آن، تعیین روش ارزشیابی، تعیین راهبرد و راهکار، مسئله‌یابی و... است. در برنامه‌ریزی درسی و آموزشی به سه حیطه شناختی، گرایشی یا عاطفی و حسی‌حرکتی یا مهارتی توجه می‌شود. در حیطه شناختی، سطوح هرم بلوم به ترتیب و با درصد متناسب باید مورد توجه قرار گیرد: دانش 12٪، درک و فهم 8٪، کاربرد 24٪، تحلیل 32٪، ترکیب 16٪ و ارزیابی 8٪. در حیطه گرایشی، موضوعاتی مثل انگیزه، علاقه، تمایل، رضایت‌مندی، جذابیت، زیبایی و... مورد توجه است و در حیطه حسی- حرکتی، کنش، عمل، حرکت، تقلید، نوآوری، خلاقیت و... مد نظر است.
نقش طراحی آموزشی کدام است؟
طراحی آموزشی به مولف، نیازسنجی، هدفمندی، زمانبندی، بودجه‌بندی، توالی و تسلسل، تقدم و تاخر، اهمیت و اولویت و... یاد میدهد. همچنین راهبردهای کلان و راهکارهای خرد را برای چیستی و چگونگی محتوا معرفی میکند. بدین ترتیب، مولف محتوا را طراحی کرده و فعالیت، تمرین و تکلیف برای آن تهیه میکند. ذکر الگوهای تدریس تعاملی، اکتشافی، انتقالی، انفرادی و حل مسئله و روشهای مربوط به آن‌ها نیز چگونگی تدریس محتوا را تسهیل میکند.
چه دانش‌های دیگری برای تالیف مورد نیاز است؟
دانش‌های دیگری نیز مورد نیاز است، نگارش و ویرایش بیشتر به متن کتاب میپردازد و تسلط بر نویسندگی علمی و خلاق و حتی جمله‌ها و بندنوشت‌های مختلف میتواند موجب تالیف بندهای پیراسته و ویراسته شود. بدیهی است که در این ارتباط، ویرایش دستوری، ساختاری، محتوایی و... مهم است. سبک شناسی نیز در تشخیص گونه‌های خاص نوشتار و انتخاب آگاهانه به مولف کمک کرده و کدگذاری موجب می‌شود، بتواند نقشه مفهومی هر فصل و درس را به روشنی ترسیم کند. زیباشناسی نیز منجر به پاکیزه‌نویسی، زیبانویسی و روانی و شیوایی متن می‌شود. همچنین بلاغت و فصاحت در تولید متون متناسب، رسا و زیبا موثر است. ترسیم و داده‌نمایی نیز موجب تصویرسازی و انتقال دیداری و یادگیری آسانتر شود. علاوه بر این، توجه به انواع هوش و سبک‌های یادگیری در تدوین کتاب درسی و آموزشی باعث شناخت مخاطب و مهارت‌ها، توانایی‌ها و استعدادهای وی می‌شود.
لینک کوتاه:
https://www.akhbaremahramaneh.ir/Fa/News/728762/