بزرگنمايي:

اخبار محرمانه - دنیای اقتصاد / حسین موسوی| دومینوی جنگ اوکراین همچنان ادامه دارد و این‌بار گریبان اقتصاد جهانی را گرفته است. برخی اقتصاددانان بر این باورند که تبعات اقتصادی این جنگ بسیار ویرانگرتر از بحران مالی سال2008 خواهد بود. بحران غذا و تورم نه تنها دامن کشورهای کمتر مرفه را گرفته، بلکه اقتصادهای بسیار مرفه نظیر آمریکا و چین را نیز تحت تاثیر خود قرار داده است. به گفته کمیته بین المللی نجات، بیش از 14میلیون نفر در شاخ آفریقا در آستانه قحطی هستند؛ دلیل آن هم خشکسالی وحشتناک همراه با همه‌گیری و کمبود غلات به‌دلیل جنگ اوکراین است. همزمان در کشورهای ثروتمند نیز فدرال‌رزرو و سایر بانک‌های مرکزی نرخ بهره را برای مهار تورم افزایش داده‌اند که باعث می‌شود سرمایه‌گذاران کشورهای کم‌درآمد را رها و سرمایه‌های خود را به سوی اقتصادهای ثروتمند سرازیر کنند. در این میان چین نیز که مدت‌ها موتور رشد بسیاری از کشورها بود، خود اکنون به ترمزهمان کشورها تبدیل شده است و این بر ابعاد بحران اقتصاد جهانی می‌افزاید. جنگ اوکراین همچنین موجب پیدایش بدهی‌های بی سابقه در کشورهای فقیر شده است.
جنگ در اوکراین، تبعات فراوانی داشته است که مهم‌ترین آن تورم در بخش غذایی است. حتی 2000 مایل آن سوی مرزهای اوکراین، جایی مثل یمن نیز تحت تاثیر تورم ناشی از این جنگ قرار گرفته است. حتی خود جنگ یمن نیز قیمت‌‌ها را در این خطه به این حد نرسانده بود. به نوشته روزنامه نیویورک‌‌تایمز، از زمان حمله روسیه به اوکراین، قیمت گندم بیش از دو برابر شده؛ درحالی‌که قیمت شیر دو سوم افزایش یافته است. گرسنگی که خانواده‌ها را در کشورهای جنگ‌‌زده‌‌ای مانند یمن آزار می‌‌دهد، مطمئنا نشان‌دهنده بحران گسترده‌‌تری است که میلیاردها نفر در اقتصادهای کمتر مرفه جهان با آن مواجه هستند؛ زیرا پیامدهای حمله روسیه به اوکراین با چالش‌‌های دیگری ترکیب می‌‌شود و تورم غذایی را در آن کشورها افزایش می‌‌دهد.
همچنین کشورهای مرفهی همچون چین نیز درگیر این جنگ می‌‌شوند و حالا این کشور به‌عنوان دومین اقتصاد بزرگ دنیا پس از آمریکا، با کاهش رشد مواجه شده است. «جایاتی گوش» اقتصاددان از دانشگاه ماساچوست آمهرست می‌‌گوید: «از همه جهات که در نظر بگیریم، مانند آتش‌‌سوزی‌‌های جنگلی است.این بسیار بزرگ‌تر از بحران مالی جهانی است. کشورهای با درآمد کم و متوسط با مشکلات انباشته بیشتری دست و پنجه نرم می‌‌کنند. مستقیم ترین پیامدها در افزایش قیمت سوخت پخت و پز، کود و مواد غذایی اصلی مانند گندم دیده می‌‌شود. همچنین بخش کشاورزی مختل شده است و تغذیه در بسیاری از نقاط جهان با مشکلات عدیده‌‌ای روبه‌رو شده است. تحریم‌‌های اعمال‌شده بر روسیه، صادرکننده بزرگ نفت و گاز، عرضه انرژی را محدود کرده، قیمت‌‌ها را بالا برده و رشد اقتصادی را محدود کرده است؛ به‌‌ویژه در کشورهایی که شدیدا به واردات وابسته هستند. به گفته کمیته بین‌‌المللی نجات، بیش از 14میلیون نفر در حال حاضر در آستانه قحطی در شاخ آفریقا هستند که با خشکسالی وحشتناک همراه با همه‌‌گیری و کمبود غلات از روسیه و اوکراین، به این ورطه افتاده‌‌اند. این دو کشور مجموعا منبع یک‌چهارم صادرات گندم جهان هستند. هفته گذشته، زمانی که هند صادرات بیشتر گندم خود را ممنوع کرد، نگرانی‌ها تشدید شد. هند دومین تولیدکننده بزرگ گندم در جهان است و ذخایر فراوانی دارد. یونیسف روز دوشنبه هشدار داد که جنگ در اوکراین مانع از واکنش بشردوستانه می شود و تا 16درصد قیمت مواد غدایی مانند بادام زمینی را افزایش داده است که در خمیرهای درمانی استفاده می‌شود. این خمیرها برای درمان کودکانی که با سطوح خطرناک سوء‌‌تغذیه مواجه هستند، استفاده می‌شود. این فاجعه زمانی بیشتر ملموس می‌‌شود که این بیماری همه‌‌گیر، به سیستم‌‌های بهداشتی حمله می‌کند و منابع دولتی را تحلیل می‌‌برد. همزمان هم فدرال‌رزرو و سایر بانک‌‌های مرکزی نرخ‌‌های بهره را برای مهار تورم افزایش می‌‌دهند. این امر باعث می‌‌شود سرمایه‌‌گذاران کشورهای کم‌‌درآمد را رها کنند و در عین حال سرمایه‌ها را به سمت دارایی‌‌های کم خطرتر در اقتصادهای ثروتمند منتقل کنند. این تغییر جزر و مدی در جریان پول، ارزش دلار آمریکا را بالا برده و در عین حال ارزش ارزها از هند و آفریقای جنوبی تا برزیل را پایین آورده و واردات آنها را گران‌‌تر کرده است. محدود شدن اعتبارات همچنین باعث افزایش هزینه‌های استقراض برای دولت‌های دارای بدهی سنگین می‌‌شود.این نکته هم کم‌اهمیت نیست: چین که مدت‌ها موتور رشد بسیاری از کشورها بود، اکنون به ترمزهمان کشورها تبدیل شده است. ازآنجاکه دولت چین قرنطینه‌ها را برای اعمال سیاست کوویدصفر خود گسترش می‌‌دهد، نتیجه آن تقاضای ضعیف‌‌تر برای مواد خام، قطعات و کالاهای نهایی ارسال شده به چین از سراسر جهان است. فیلیپ دومل، نماینده یونیسف در یمن می‌‌گوید: «من به یک توفان بی‌‌نقص نگاه می‌‌کنم که در مکان‌‌هایی مانند یمن و بسیاری مکان‌‌های دیگر در سراسر جهان در حال گسترش است. خانواده‌ها باید انتخاب‌‌های وحشتناکی داشته باشند.»
موکی، 34ساله، مردی خنده‌رو، رول‌‌های نانی به ارزش 500فرانک آفریقای مرکزی (حدود 80 سنت) سفارش داد که قرار بود نان صبحانه برای خانواده پنج نفره‌‌اش باشد. وقتی فروشنده کیف نان را به دستش داد، لبخند از لبانش افتاد. او از مرد جوان پشت پیشخوان گلایه کرد: «نان شما هر روز کوچک‌تر می‌‌شود و قیمت آن افزایش می‌یابد. فکر می‌‌کنی من می‌‌توانم همه اینها را بخورم و سیر شوم؟» فروشنده پاسخ داد: «قیمت آرد بالا رفته است.» این نوع تعاملات در بازارهای سراسر آفریقا و بخش‌هایی از آسیا رایج شده است. درگیری در اوکراین، کشاورزان اوکراینی را وادار به فرار از زمین خود کرده است؛ درحالی‌که روسیه بنادر اوکراین در دریای سیاه - مجاری حیاتی برای صادرات - را مسدود کرده است. هفته گذشته، برنامه جهانی غذا هشدار داد که تعطیلی بنادر تهدیدی برای تشدید ناامنی غذایی شدید در اتیوپی، سودان جنوبی، سوریه، یمن و افغانستان است. بر اساس تحقیقات کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد، روسیه و اوکراین تمام گندم وارداتی سومالی و بنین را تامین می‌‌کنند و حداقل دوسوم گندم این دو کشور به تانزانیا، سنگال، جمهوری دموکراتیک کنگو، سودان و مصر می‌‌رسد. طبق برنامه جهانی غذا، در ماه اول حمله روسیه به اوکراین، قیمت‌‌های صادراتی گندم و ذرت در سطح جهانی بیش از یک‌پنجم افزایش یافت. برخی از اقتصاددانان، شرکت های کشاورزی چند ملیتی را متهم می‌‌کنند که از هرج و مرج ناشی از همه‌‌گیری و جنگ، برای بالا بردن قیمت‌‌ها، بدون ارتباط با عرضه و تقاضا، سوءاستفاده می‌‌کنند. خانم قوش، اقتصاددان، به شواهدی اشاره کرد که نشان می‌‌دهد سفته‌‌بازی مالی باعث افزایش قیمت مواد غذایی می‌‌شود. بر اساس داده‌های تحلیل‌شده توسط «لایت‌‌هاز ریپورتز»، موسسه اروپایی در حوزه مطبوعات، در ماه آوریل، سفته‌‌بازان مسوول 72درصد از خرید در بازار گندم پاریس بودند که در مقایسه با قبل از همه‌‌گیری، این رقم، 25درصد بود. بسیاری از کشورهای فقیر اکنون با دو انتخاب ناخوشایند روبه‌رو هستند: «افزایش هزینه‌ها برای کمک به مردم و در عین حال افزودن به بدهی‌‌هایشان یا تحمیل بودجه ریاضتی و ایجاد تنشهای اجتماعی.» هفته گذشته، خشم ‌عمومی از تورم سریع در بحبوحه بحران بدهی سرسام‌‌آور در سریلانکا باعث سقوط دولت شد. آکسفورد اکونومیکس در گزارش اخیر هشدار داد که خطرات تحولات در تونس، غنا، آفریقای جنوبی و مراکش وخیم‌‌تر به نظر می‌‌رسد. برای موکی، راننده موتورسیکلت، این افزایش قیمت‌‌ها منشأ نزاع فوری بود. او با بازگشت به آپارتمان دو اتاقه خود، با ناامیدی همسرش به خاطر حجم ناچیز صبحانه‌‌اش مواجه شد. صاحبخانه آنها اجاره‌‌شان را از 50000 فرانک (80 دلار) به 75000 فرانک (120 دلار) افزایش داده و دلیل آن هزینه‌های بالاتر اعلام کرده است. موکی می‌‌گوید: «کارها برای ما بسیار سخت می‌‌شوند.»
گاوهای قربانی
سنجر سولاک‌‌اوغلو، یک تولیدکننده لبنیات در ترکیه، توسط نیروهای خارج از کنترلش تحت فشار قرار گرفته است. قیمت خوراک دام مانند یونجه و ذرت - که بیشتر آن از روسیه و اوکراین وارد می‌شود - در ماه‌های اخیر دو و سه برابر شده است. با این حال، دولت از ترس عصبانیت عمومی از تورم، کشاورزان را تحت فشار قرار داده است تا از افزایش قیمت چشم‌‌پوشی کنند و توانایی سولاک‌‌اوغلو را برای جبران هزینه‌های خود محدود کرده است. خانوارهای ترکیه که از بحران اقتصادی طولانی‌مدت آسیب‌‌دیده‌‌اند، شیر خود را کاهش و فروش او را تقریبا به نصف کاهش داده‌‌اند. این‌گونه است که سولاک‌‌اوغلو که مزرعه‌‌اش در خارج از شهر بورسای ترکیه قرار دارد، در ماه‌های اخیر مجبور شد، 200 راس از حیوانات شیرده خود را ذبح کند. او گفت: «ما هر گاوی را که کمتر از 30 کیلوگرم (66 پوند) شیر در روز تولید می‌‌کرد، ذبح کردیم.» این نوع محاسبات تلخ در ترکیه، کشوری که دیکر اکنون با مشکلات اقتصادی مانوس بوده، به امری عادی تبدیل شده است. پس از بحران مالی جهانی در سال 2008، بانک‌‌های مرکزی در اقتصادهای بزرگ مانند ایالات متحده و اروپا نرخ بهره را به نزدیک به صفر کاهش دادند تا رشد را تحریک کنند. ازآنجاکه سرمایه‌‌گذاران بین‌‌المللی به دنبال بازدهی بهتر بودند، به سمت بازارهای به اصطلاح نوظهور رفتند و ریسک‌‌های بالاتر را در ازای پاداش‌‌های بیشتر پذیرفتند. رجب طیب اردوغان، رئیس‌‌جمهوری قدرتمند ترکیه از دوستان خود خواست تا از وام‌‌های بین‌‌المللی برای تامین مالی پروژه‌های ساختمانی عظیمی که اقتصاد را در حال رشد نگه می‌‌دارند، استفاده کنند. تا سال2017، سرمایه‌‌گذاران نگران بودند که بدهی‌‌های سرسام‌‌آور شرکت‌های ترکیه‌‌ای خطر نکول را به همراه دارد. آنها لیر ترکیه را کاهش دادند و ارزش آن را تا پایان سال گذشته تقریبا سه‌چهارم کاهش دادند. این داستان قبل از حمله روسیه به اوکراین و قبل از اینکه بانک‌‌های مرکزی در سراسر جهان شروع به افزایش نرخ بهره کنند، بود. در ماه آوریل، لیر دوباره در حال کاهش بود و نرخ تورم ترکیه نزدیک به 70درصد بود که بدترین نرخ آن در دو دهه اخیر بود. حتی در کشورهایی که با شرایط بدتر مواجه هستند، کشاورزان با محاسبات بد دست و پنجه نرم می‌کنند؛ زیرا قیمت خوراک دام، کود و آفت‌کش‌‌ها افزایش می‌‌یابد. اندونزی در سال‌های اخیر به شکل رو به رشدی کود از روسیه وارد کرده است. با دوبرابر شدن هزینه‌های کود در ماه‌های اخیر، کشاورزان مصرف آنها را محدود کرده‌‌اند و برداشت خود را کاهش داده‌‌اند. آجات سودراجات، کشاورز در منطقه سیپاناس در جاوه غربی، یک منطقه کشاورزی که به جاکارتا، پایتخت شلوغ اندونزی خدمات‌‌رسانی می‌‌کند، می‌‌گوید: «وضعیت فعلی بدترین وضعیتی است که تا به حال دیده‌‌ایم.»
بدهی‌‌های باورنکردنی
دو سال پیش، زمانی که رباب ظفر و همسرش، محمد علی، روستای خود را در پاکستان برای زندگی جدید در اسلام‌‌آباد ترک کردند، پر از خوش‌‌بینی بودند. رباب ظفر 31 ساله می‌‌گوید: «در روستا هیچ شغلی وجود نداشت. اسلام‌‌آباد شهر بزرگی است و ما فکر کردیم که در آنجا برای ما فرصت‌‌های زیادی وجود داشته باشد.» در عوض، آنها از مشکلات کشوری رنج می‌برند که با بدهی‌‌های باورنکردنی و تحرک رو به پایین دست و پنجه نرم می‌کند. رباب ظفر اخیرا شغل پرستاری خود را از دست داده است؛ درحالی‌که گاه به گاه به‌صورت پاره‌‌وقت کار می‌‌کند. شوهرش برای یک اپلیکیشن سواری کار می‌‌کند. آنها در مجموع حدود 25هزار روپیه در ماه (حدود 133 دلار) درآمد دارند که به سختی کفاف اجاره اتاق یک نفره آنها در یک محله طبقه کارگری را می‌‌دهد. آنها همواره از پرداخت به موقع قبض برق خود عقب بوده‌‌اند و آنها را در موقعیتی مشابه با دولت پاکستان قرار می دهند.اسلام‌‌آباد اکنون در حال مذاکره با صندوق بین‌‌المللی پول برای تمدید بسته 6میلیارد دلاری وام هستند. بر اساس داده‌های جدول‌‌بندی شده توسط «عدالت در بدهی» یک سازمان حمایتی در انگلیس، از سال2016، نرخ پرداخت بدهی خارجی پاکستان از حدود 9درصد به 38درصد از درآمد دولت افزایش یافته است. این پول‌‌ها برای افرادی مانند ظفر در نظر گرفته می‌‌شود تا کمک خرجی آنها باشد. با این حال چندین بار درخواست ظفر برای دریافت یارانه، بدون هیچ توضیحی رد شده است.
تحرک رو به پایین
برزیل، صادرکننده بزرگ اغلب به‌عنوان یک ذی‌نفع از افزایش قیمت کالاها به تصویر کشیده می‌‌شود. اما در زاغه‌های شهرهای بزرگ برزیل، جایی که فقر زندگی روزمره مردم را دربرمی‌‌گیرد، تمرکز مردم بر هزینه‌های انفجاری گاز مایع، سوخت پخت و پز است که بخش مهمی از درآمد مردم را می‌بلعد. بر اساس داده‌های دولت، از فوریه، قیمت یک کپسول گاز ال‌‌پی نزدیک به 10درصد افزایش یافته و به بالاترین سطح خود در دو دهه اخیر رسیده است.واندرلی دملو پریرا 55ساله پدر دو فرزند در روسینیا، یک محله فقیرنشین در ریودوژانیرو می‌‌گوید: «این تنها چیزی است که ما درباره آن صحبت می‌‌کنیم. از زمان شروع جنگ در اوکراین، اوضاع بدتر شده است.» بحران در حال گسترش در سراسر آمریکای لاتین، تهدیدی برای از بین بردن چندین دهه پیشرفت در ارتقای استانداردهای زندگی است. لیلیانا روجاس سوارز، کارشناس منطقه‌‌ای و کارشناس ارشد مرکز توسعه جهانی در واشنگتن می‌‌گوید: «چشم‌‌اندازی برای رشد وجود ندارد. من فکر می‌‌کنم که ما یک دهه از دست رفته دیگر را خواهیم داشت.»